İlk yazıyı okumadıysanız ilk yazıya gitmek için:  Temel Linux Komutları – 1

Dosya ve Dizinlerde Yekiler

• -rwxrwxrwx –  dosya oldugunu göstermektedir.
• drwxrwxrwx d  dizin oldugunu göstermektedir.
  • r okuma yetkisi
  • w  yazma yetkisi
  • x  çalıştırma yetkisi

• Dosya/Dizin değişkeninden sonraki ilk 3 lü blok Kullanıcı yetkileri, sonraki 3 lü blok Grup yetkileri ve son 3 lü blok diğer kullanıcı yetkilerini göstermektedir.

Yetki Değiştirme

chmod [ugoa] [+-=] [rwxst] [dosya/dizin_adı]

• u  dosya/dizin sahibi
• g  dosya/dizin sahibiyle aynı gruptaki kullanıcılar
• o  diğer kullanıcılar
• a  herkes
• +  yetki ekleme
• –  yetki çıkarma
• r  okuma yetkisi
• w  yazma yetkisi
• x  çalıştırma yetkisi
• s  suid biti
• t  sticky biti

r = 4

w = 2

x = 1

rwx = 7

chmod 777  =  chmod rwxrwxrwx

• Alt dizinler/dosyalarında yetkilerini değiştirebiliriz.

chmod -R [yetki] [dosya/dizin adı]

Bazen Sistemde Yapılan Değişikliklerde sistemde yaptığımız düzenlemelerde değişiklik olduğunu görebilirsiniz. Bunların önüne geçmek için chattr komutundan faydalanabiliriz.

Dosyayı Değiştirilemez Yapmak

chattr +i [dosya/dizin adı]

Dosyaları Kontrol Etmek

lsattr

Dizin Altındaki Tüm Dosyaları Kontrol Etmek

chattr -R [dizin adı]

Suid Biti

Suid biti sistemdeki normal kullanıcının root yetkisiyle erişilen dosyalara erişebilmesi için dosyalara verilen yetkiye verilen addır.

• Suid Bitine Sahip Dosyaları Arama

find /[hedef dizin] -perm -4000

Program Kurma/Kaldırma – Sistem Güncelleme

Linux ta farklı dosya kurulum şekilleri vardır bunlardan bazıları kaynak koddan derleyip kurma, paket yönetim sistemi yardımıyla kurma yada repositorylerden çekerek kurabiliriz.

Günümüzde linux dağıtımlar genelde iki türlü paket türü kullanmaktadırlar.

• RedHat/Fedora/CentOS rpm
• Debian/Ubuntu dpkg

bunlar manuel kurulum için kullanılan paket türleridir. Repositorylerden kurulum yapmak için rpm  kullanan sistemler için yum , deb  kullanan paket yöneticileri apt  kullanır.

• Debian Tabanlı Dağıtımlarda Manuel Paket Kurmak

dpkg -i [paket_adı.deb]

• Çoklu paket içeren programları kurmak için;

dpkg - i *.deb

• Kurulu paketle ilgili bilgi almak için;

dpkg --status [paket_Adı]

dpkg -s [paket_ Adı]

• Paket Kaldırma

dpkg --purge remove [paket_Adı]

• Paketi Tamamen Silmek İçin

dpkg remove [paket_adı]

• rpm kullanan sistemlerde paket kurmak için;

rpm -ivh [paket_Adı.rpm]

i  Paketi kur

v  İşlemleri göster

h  kurulum düzeyini göster

• rpm kullanan sistemler paket kaldırmak için

rpm -ev [paket_Adı]

Repolardan Program Kurulumu

• Sistemimizde hangi repolardan program çekildiğini listelemek için alttaki dosyalara bakabilirsiniz(dağıtımınıza göre) ;

etc/apt/sourcest.list

etc/yum.repos.d

• Repodan program kurulumu için;

apt-get install  [program_Adı]

yum install [program_Adı]

• Repolarda program olup olmadığını sorugulamak için;

apt-cache search [program_Adı]

• Kuracağımız program ve paket hakkında bilgi almak için;

apt-cache show [program_Adı]

• Paket kaldırmak için;

apt-get remove [program_Adı]

• Programı konfigğrasyonları ile birlikte kaldırmak için;

apt-get purge remove [program_Adı]

• Sitemde eski kurulumdan kalan paketleri temizlemek için;

apt-get autoremove

apt-get autoclean

Sistem Güncelleme

apt-get update

apt-get upgrade

• Sistem sürümü yükseltmek için;

apt-get dist-upgrade

Dizin Oluşturma Silme

mkdir [dizin_Adı]

• Birden fazla dizin için;

mkdir [dizin_Adı1] [dizi_Adı2]

• Alt alta dizin oluşturmak için;

mkdir -p [dizin_Adı1]/[dizin_Adı2]/[dizin_Adı3]

• Dizini içindeki dosyalarla beraber silmek için;

rm -r [dizin_Adı]

• Silerken sorgu almak için;

rm -ir [dizin_Adı]

• Direk silmek için;

rm rf [dizin_Adı]

• Birden fazla dizin silmek için;

rm -ir [dizin_Adı1] [dizin_Adı2]

Dosya İşlemleri

cat

• Text okuma;

cat /etc/passwd

• Text dosyası oluşturalım ve içine birşeyler yazalım(ctrl+d) dosyayı kapatalım;

cat > [dosya_Adı] [metin]

toch

• Text dosyası oluşturmak için;

touch [dosya_Adı]

more

• Dosya içeriğini daha düzgün şekilde okumak için;

more [dosya adı]

echo

• Dosya oluşturup içine birşeyler not almak için;

echo "deneme" > [dosya_Adı]

• Dosya mevcut ve içi dolu ise var olan metnin altına bişeyler eklemek için;

echo "deneme" >> [dosya_Adı]

tail

• Dosyanın son 10 satırını okumak için;

tail [dosya_Adı]

• Son n satırı görüntülemek için;

tail -n [dosya_Adı]

less

• Dosya okumak için;

less [dosya_Adı]

sort

• Dosya çıktısını alfabetik olarak sıralatmak için;

sort [dosya_Adı]

• Komut çıktılarını daha düzgün şekilde almak;

[komut] | sort

wc

• Dosyadaki satır satısı için;

wc -l [dosya_Adı]

• Dosyadaki karakter satısı için;

wc -c [dosya_Adı]

• Dosyadaki kelime sayısı için;

wc -w [dosya_Adı]

head

• Dosyanın ilk 10 satırını görüntülemek için;

head [dosya_Adı]

• Dosyanın ilk n satırını görüntülemek için;

head -n [dosya_Adı]

nl

• Satır başlarına numara eklemek için;

nl [dosya_Adı]

pr

• Dosya içeriğini sayfalara bölmek için;

pr [dosya_Adı]

od

• Dosya içeriğini 16 lık sistemde görüntülemek içinİ

od  -x [dosya_Adı]

• Dosya içeriğini 8 lik sitstemde görüntülemek içinİ

od [dosya_Adı]

tee

• Dosya oluşturup içine yazmak için;

tee [dosya_Adı]

paste

• İki yada daha fazla dosyayı okuyup satırları yan yana görüntülemek için;

paste [dosya_Adı1] [dosya_Adı2]

| operatörü

• Pipe işlemlerinde kullanılır. Örneğin bir komutun çıktısını diğer komutla birleştirmek için;

[komut1] | [komut2]

** echo komutunda ‘ (ters tırnak) arasındaki girdi string değilde komut olarak algılanır.

grep

• Dosya da belli bir kelime aratcağımız zaman;

grep [kelime]

• Büyük/Küçük harf ayrımı yapmaması için;

grep -i [kelime]

• Aranan kelimenin bulunduğu satır numaralarını görüntülemek için;

grep -ni [kelime]

• Bulunduğumuz dizinde tüm dosyalarda belli bir stringi aratmak için;

grep [kelime] * | more

cut

• -d  ayrılacak alanları
• -f  hangi alanları görüntülemek istiyorsak
• -c  gösterilecek karakter sayısı

tr

• İçerikteki harfleri değiştirmek için kullanılır, örneğin harfleri büyütmek için;

cat [dosya] | tr a-z A-Z

• <  operatörü önceki dosyayı girdi olarak almasını sağlamak için kullanılır. Örneğin dosya içindeki karakterleri büyütüp yeni bir dosyaya kaydetmek için;

tr a-z A-Z <[dosya]> [yeni_dosya]

• -d  karakteri yok saymak için;

cat [dosya] | tr -d [karakter]

file

• Dosyanın ne tür dosya olduğunu sorgulamak için kullanılır.

file [dosya]

• Bir dizin altındaki dosyaların hangi türlerinde olduğunu görüntülemek için;

ls -F

• *  işareti olanlar çalıştırılabilir dosyalar.
• @  olan dosyalar linkli dosyalar.

find

• Arama yapmak için kullanılır;

find [dizin] [parametre] [aranılan dosya/dizin]

• Home diznindeki yetkisi 644 olan dosyaları bulmak için;

find /home -perm 644 | more

locate

• Tüm dosya ve dizinlerde arama yapmak için;

locate [dosya_Adı]

whereis

• Programın çalıştırılabilir dosyasını arama için;

whereis [dosya_Adı]

which

• Programın çalıştırılabilir dosyasının hangi dizinde olduğunu bulmak için;

which [dosya_Adı]

Regex

• []  içerisindeki karakterlerin istenilen şablonda kullanılabilceğini gösterir.
• .  ile gösterilen yere istenilen karakterin gelebileceğini gösterir.
• *  her hangi bir karaktere denk gelir.
• ^  satır başına denk gelir.
• $  satır sonuna denk gelir.
• [^..]  küme içindeki karakterler harici değerleri işaret eder.
• \{n\}  kendisinden önceki karakterin n kez tekrar edildiğini gösterir.
• \{n,m\}  kendisinden önceki karakterin en az n kez en fazla m kez tekrar edildiğini gösterir.
• \{n,\}  kendisinden önceki karakterin en az n kez olduğunu gösterir.
• \+  kendisinden önceki karakterin bir fazla yada bir az olduğunu gösterir.
• \?  kendisinden önceki karakterin sıfır yada bir kez bulunduğunu gösterir.
• \|  kendisinden bir önceki veya bir sonraki karaktere karşılık gelir.
• \(..\)  grup olarak düzenli deyimleri atar.
• \  özel karakterlerin normal karakter olarak algılar.

SED

Text dosyaları üzerinde  değişiklik yapmamıza yardımcı olur.

• -n  Belirtilen satırlara işlem yap.
• -e  Bir sonraki komutu düzenleme komutu.
• -f  Bir sonraki dosya adı.
• p  Yazdır.
• d  Silme.
• s/değişecek ifade/yerine gelecek ifade/g Text içinde kelime değiştirme.
  • nd  n. satırı sil.
  • /^$/d  tüm boş satırları sil.
  • s/*$//  her satır sonundaki boşlukları sil.
  • /xam/d  “xam” olan tüm satırları siler.
  • s/00*/0/g  ardışık 0 ların yerine 0 yaz.
  • sed -e “s/apple/elma/g” -e “s/prg/program/g”  aynı anda birçok değişiklik yapmak için.
  • s/\./&\/g  noktadan sonra gelen karakterleri yeni satıra kaydır.
  • 10,20d 10. satırla 20. satır arasını sil. (10. ve 20. satır dahil)
  • /\*\**\*$/d  satırın tamamı ***** olan satırları sil.
  • sed -e “s/[^|]*$//” <dosya>  belirtilen dosyadaki tab ve boşluk karakterlerini kaldır.

Dosya Kopyalama, Taşıma ve Silme İşlemleri

Dosya kopyalamak için cp  komutu kulanılır.

• cp kopyalanacak_dosya kopya_adı

Dosya taşımak için mv  komutu kullanılır.

• mv dosya /hedef_dizin

Dosya silme işlemi için rm komutu kullanılır.

• rm dosya_adı

Dizin silmek için rm -r  komutu kullanılır.

• rm -r /silinecek_dizin

TR | Temel Linux Komutları – 2 Mustafa Kaan Demirhan

Yazıda temel linux komutlarını ele alacağız. Komutların akılda kalabilmesi için komutları deneye deneye ilerlemenizi tavsiye ederim.

**Bu yazı 2 part halinde yayınlanacaktır.

Bazı komutların çıktılarının sorunsuz alınması için root yetkisiyle komutları denemeniz tavsiye edilir

Linux Nedir?

Linux veya GNU/Linux (telaffuz: Lin-uks); Linux çekirdeği ve çeşitli GNU araçları üzerine kurulmuş işletim sistemlerinin genel adıdır. Linux çekirdeği ve GNU araçları açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsizdir. Kaynak kodları GNU Genel Kamu Lisansı çerçevesinde özgürce dağıtılabilir, değiştirilebilir ve kullanılabilir. Linux ismi ilk olarak Linus Torvalds tarafından yazılan ve 5 Ekim 1991’de duyurusu yapılan Linux çekirdeğinden gelmektedir.*

*Kaynak: Vikipedia

Shell (Kabuk)

Shell kullanıcıdan alınan komutları kernele iletir. Günümüzde genellikle bash kullanılmaktadır. Sistemimizdeki shell programını öğrenmek için;

echo $SHELL

Ortam Değişkenleri

Terminale girdiğimiz komutun çalıştırılabilir bir hizmet ise hangi dizinler altında aranacağını görmek için;

echo $PATH

Yardım Alma

Help

[komut] --help

Man

man [komut]

Dağıtım Adı Öğrenme

lsb_release -a

Sistemle İlgili Bilgi Alma

dmidecode

dmidecode --type [ ]

bios , system , baseboard , chassis , processor , memory , cache , connector , slot  parametreleriyle sistem hakkında bilgi alabiliriz.

Donanım hakkında bilgi almak için;

lshw

Kernel Versiyonu Öğrenme

uname  komutu sistem hakkında bilgi toplamak için kullanılır -v  -n  gibi parametrelerle kullanılabilir -a  komutu ile tüm bilgileri görmek için kullanabiliriz.

uname -a

Disk Bölümlerini Görme

fdisk  komutu disk yöneticisi aracını çalıştırmaktadır. Sisteme bağlı olan bölümleri görüntülemek için -l  parametresi ile birlikte kullanılabilir.

fdisk -l

Uptime

uptime  komutu bize sistemin aktif olarak çalışmakta olduğu süreyi kaç kullanıcının giriş yaptığını ve sistem saatini gösterir.

uptime

Kullanılan Bellek Miktarı

free  komutu bize sistemin ram durumunu göstermektedir. default olarak kilobayt cinsinden değerleri vermektedir. -m  ile megabayt, -b  ile byte ve -g  ile gigabayt cinsinden değerleri vermektedir.

free -m

Takvim

cal

Dizinler Arasında Gezme ve İçeriğini Listeleme

Dizine Gitmek İçin;

cd /[dizin]

Üst dizine geçmek içincd ..  komutu kullanılabilir yada dizinler arasında geçiş yapmak için cd –  komutu kullanılır.

İçeriği Listeleme

ls

-l  ve -la  ekleyerek dosya ve dizinler hakkında daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.(İzinler, değiştirilme tarihi, değiştirilme saati, dosya boyutu)

Bulunulan Dizini Öğrenme

pwd

Gizli Dosya ve Dizinleri Görüntülemek İçin;

ctrl + h

gizli dosya veya dizin yaratmak için adını .[dizin_adı]  şeklinde yapabiliriz.

Terminalde Pratik Metodlar

• Konsolu temizlemek için clear  komutu yerine ctrl+L  kombinasyonu kullanılabilir.
• Baş tarafında hata yaptığımız komutun başına dönmek için ctrl+U  komutundan yardım alınabilir.
• Çalışan komutu durdurmak için ctrl + C  komutundan yardım alabiliriz.
• Terminalden çıkmak için exit  komutu yada ctrl +D  kombinasyonunu kullanabiliriz.

History

Terminalde daha önce kullandığımız komutları listelemek için;

history

• Son kullandığımız komutu tekrar kullanmak için !!  yazarak aynı komutu tekrar kullanabiliriz.
• Kullandığımız komutlar dan örneğin c ile başlayan komutu kullanmak için !c  komutunu kullanabiliriz.
• Hatırlayamadığımız komut için örneğin !ca  komutundan yardım alabiliriz.
• Kullandığımız komutların kaç tanesinin saklandığını öğrenmek için echo !HISTSIZE  komutunu kullanırız. Saklanan komut sayısını değiştirmek için .bashrc  dosyasının içinde HISTSIZE  değişkenini düzenleyerek değiştirebiliriz.
• Kullandığımız komutlarını kaydını silmek için .bash_history  dosyasını silebiliriz veya history -c  komutu ile geçmişi temizleyebiliriz.

Terminalde Birden Fazla Komut Kullanma

[komut]  && [komut]

[komut] ; [komut]

[komut] || [komut]   gibi kullanıp ||  parametresinden yararlanırsak ilk komut başarısız olursa ikici komutu çalıştırır.

Komut Tamamlama

• Terminalde bir komutun ilk bir kaç harfini yazıp tab  tuşuna basarsak komut tamamlanacaktır. tab  tuşuna iki kere basarsak girdiğimiz harflerle başlıyan komutlar listelenecektir.

Sistemi Açma-Kapatma-Yeniden Başlatma

• 0: Hiçbir servisin çalışmadığı seviye
• 1:Tek kullanıcı modu, ağ servisleri çalışmaz
• 2:Ağ desteği olmadan çoklu kullanıcı modu
• 3:Ağ destekli çok amaçlı çalışma seviyesi
• 4:Kullanılmaz, kullanıcı tarafından özel olarak tanımlanabilir
• 5:Grafiksel kullanıcı arayüzünün çalıştığı seviye
• 6: Sistemi yeniden başlatma seviyesi

Seviyeler Arası Geçiş İçin

init [seviye]

Sistemi Beklemeden Kapatma

shutdown -h now

Belli Bir Süre Sonra Kapatma

shutdown -h now+[süre]

shutdown  komutunu parametre eklemeden kullandığımızda sistem ini1  yani Single User moda geçicektir.

Sistemi Yeniden Başlatma

reboot

Yazılımların Çalışma Seviyelerinin Kontrolü

• Sistemde hangi seviyede hangi scriptlerin çalıştığını kontrol etmek için /etc  dizini altında rcx.d  dosyası içerisinde bulunur. x  çalışma seviyesini temsil etmektedir. rc5.d  servisin 5. seviyede çalıştığını göstermektedir.

5. seviyede çalışan servisleri incelersek;

K  harfiyle başlayan servisler o seviyede durudulacak servisleri göstermektedir. S  ile başlayan servisler o seviyede başlatılacak olan servisleri göstermektedir.

Sanal Konsollar

• Linux da çalışırken ctrl+alt+f1….f6  ya kadar 6 sanal konsolda çalışabilirsiniz. Konsollar arası geçiş için ctrl+alt  tulşarına basak hangi sekmeye gideceksek onu seçebiliriz, tekrar grafik arayüzüne dönmek için ctrl+alt+f7  tuşlarına basarak dönebilirsiniz.

Servislerin Başlatılması ve Durdurulması

Sistemimizle alakalı servisler betikler /etc/init.d  altında bulunmaktadır.

Servis Durumu Sorgulama

/etc/init.d/[servis] status

service [servis_Adı] status

Servislerin Başlatılması

/etc/init.d/[servis] start

service [servis_Adı] start

Servislerin Sonlandırılması

/etc/init.d/[servis] stop

service [servis_Adı] stop

Servislerin Yeniden Başlatılması

/etc/init.d/[servis] restart

service [servis_Adı] restart

• Debian tabanlı sistemler de server programlarını tasksel  komutu ile grafik arayüze geçerek istediğimiz servisleri buradan kurabiliriz.

Süreçler

Süreç sistemdeki çalışır durumdaki programlara denir. ps  komutu ile süreçleri görüntüleye biliriz.

ps –help a  komutu ile kullanılabilecek parametreleri inceleyebiliriz.

Süreçlerin Listelenmesi

ps aux

ps alx

• Her sürecin PID (process id)  denilen bir iletişim numarası vardır. Servisler PID  numarası üzerinden haberleşir.
• top  komutu ile tüm süreçleri anlık olarak takip etmemizi sağlar.

• Süreçleri pstree  komutu ile ağaç yapısı halinde inceleyebiliriz.

Süreç Sonlandırma

• Süreçlerin pid numarasını öğrendikten sonra süreci sonlandırmak için;

kill [pid_numarası]

• Birden fazla süreçle çalışan servisleri sonlandırmak için;

kill -9 [pid_numarası]

killall [servis_adı]

Servis PID Numarası Öğrenme

ps aux | grep [servis_adı]

pgrep [servis_adı]

Root Kullanıcısına Ait Süreçleri Listelemek İçin;

pgrep -lu root

Kullanıcı İşlemleri

passwd

• Linux sistemlerde kullanıcılarla ilgili bilgiler yer alır.

/etc/passwd

shadow

• Linux sistemlerde kullanıcı parolaları şifrelenmiş halde bulunur.

/etc/shadow

Örnek shadow dosyasını incelersek;

root:$6$ttZw7OIi$LjmBdapfyNA6kKrXnAcF1xkgikQCGcLN3hsNrwZmEZkVNLPmoRqD9KYF5TngV60FAlecJine.Qv5v28uO2p8z.:15944:0:99999 :7:::

• İlk iki $ işareti arası hangi hashleme algoritmasının kullanıldığını gösterir.
  • 1 ise MD5
  • 2 ise BlowFish
  • 5 ise SHA256
  • 6 ise SHA512

6

• İkinci ve üçüncü $ işaretleri arası salt değeridir(hashil değer)

ttZw7OIi

• Son kalan kısımda parolanın şifrelenmiş değeridir.

LjmBdapfyNA6kKrXnAcF1xkgikQCGcLN3hsNrwZmEZkVNLPmoRqD9KYF5TngV60FAlecJine.Qv5v28uO2p8z.

issue

Kullanıcılar sisteme giriş yaparken issue  dosyasındaki mesaj ekranda gözükür bunu değiştirebiliriz.

/etc/issue

login

• Sistem açılırken Kullanıcı Adı girildikten sonra login betiği çalıştırılır ve parola istenir. Parola doğru ise kullanıcıya ait kabuk çalıştırılır.

man login

komutu ile login e ait dokümantasyonu görüntüleyebilirsiniz.

• Her loginden sonra gösterilecek metin alltaki dizinde bulunur bunu isteğimize göre değiştirebiliriz.

/etc/motd

• Sisteme giriş yapmış tüm kullanıcılar alttaki dizindeki dosyaya 2 lik sisteme göre kaydedilir. Bu dosya sistem her yeniden başlatıldığında sıfırlanır.

/var/run/utmp

• Bu dosyayı normal text editörleriyle okuyamayacağımız için strings komutuyla dosyayı açabiliriz.

strings /var/run/utmp

Sisteme Kullanıcı Ekleme

adduser [kullanıcı_adı]

useradd [kullanıcı_adı]

Kullanıcı Şifresi Değiştirme

passwd [kullanıcı_adı]

Kullanıcı Hesabı Kitleme

usermod -L [kullanıcı_adı]

Kullanıcı Hesabı Aktif Hale Getirme

usermod -U [kullanıcı_adı]

Sisteme Bağlı Kullanıcıları Listeleme

who

Sisteme Giriş Yapılan Kullanıcı Adı Öğrenme

whoami

Kullanıcı Parola Geçerlilik Süresi Değiştirme

chage -E [yıl/ay/gün_formatında_tarih] [kullanıcı_adı]

Kullanıcı Yetkileriyle İşlem Yapma

su [kullanıcı adı]

Host Adı Öğrenme

/etc/hostname

Kullanıcı Hesabından Çıkış

exit

Root Yetkisine Yükselme

su root

Kullanıcı Hesabı Silme

userdel

deluser

userdel -r [kulanıcı_adı]

Yazının devamı için: TR | Temel Linux Komutları – 2

TR | Temel Linux Komutları – 1 Mustafa Kaan Demirhan